Istituto Cimbro - Kulturinstitut Lusérn - Gennaio

 

Di guatn manìarn – eppaz vo disedjar?

Daz alt baible gesotzt vorå miar in di korìara lèchltme å traure, djukht an plikh afti sait pinn binkhl von oage, denna heftze di oang in di höache un schüttlt in khopf. I o mach a timmegez lècharle un schüttl in khopf, ma né i né si håm koràdjo zo khöda a bort. Nidar nå, aft d’åndar sait, soinda gesotzt a baibe un a månn, peade umme di vüchtzekh. Si hatt gelekk di vüaz pinn schua affon sitz vorå irn, fodràrt pitt schümman roatn stòff, un schauget hivorlort auz pa vestar sovl bida nicht berat. Furse mòrng bartze leng soin ars affon gelàichege sitz bodase nå iz zo boschaiza, pensàre. In di korìara soinda khindar o. Ma höart vil ren von khindar vo haützotage, boda nèt khennen di guatn manìarn, ma vo bem schöllatnsase lirnen balsa nia håm okasióng z’segase? Tüat schaungen ummar gianante auz pa bege inaran iaglan groazan statt: aniaglaz tüat sovl bi ’z berat alùmma, alle gian durch un her azpi di narratn åna z’schauga afti åndarn, un azma nèt geat ar a bege ristschàrtma zo khemma geschupft danìdar. Ma dar peste platz zo rendranen kunt von letzan manìarn von laüt iz sichar dar trèno. I viazàr vil pinn trèno un balde nicht darpai hån zo lesa gevalltzmar schaung å di laüt un bia sa tüan. ’Z soinda di sèlln boda pasàrn gåntze urn pinn telefonì ågepècht in oar schraigante ummar soine privàtn afàre. Miar di afàre von åndarn gianmar nicht å, ma azze pròpio nèt mage tüan åndarst, lüsnese gearn un zèrte vert izta zo lirna drauz mearar baz vo viln libardarn. ’Z soinda puallaüt odar spusan boda straitn pan telefonì un vil vert geatz zo geriva schaüla letz. Lazzanse asó, åna njånka z’schauganen in di oang, tortimìtt hundart fremmegen boda lüsnen? Ja, asó usitàrtma in ta’ vo haüt! Lüsnen musika pinn telefonì - åna khopfhöarar, ’z iz hoatar, zoa azta alle di åndarn mang höarn o - iz gest eppaz gåntz normàlegez fin vor biane zait. Est, Gott sai dånk, di Trenitalia hattz proibìrt, ma nèt alle di kontrolör fidàrnse eppaz zo khöda. Allz ditza billz muanen ke di guatn manìarn soin gånt zo vorlur vor hèrta? I gloabe nèt. Haüt azpi gestarn, di regln soin hoatar un gekhennt, ma tretnse pinn vüaz iz khent hèrta dèstrar, umbrómm di meararstn laüt schaung aft d’åndar sait un lazzan loavan. In ta’ vo haüt niamat bill straitn, umbrómm zo straita izta zo tüananen bea un ma boazt nia bia ’z mage gian zo geriva. Sichar, di zaitn bèksln un vil von regln boma hatt gelirnt disedjar haüt varlérn neméar. Nå azpi da khütt dar Galatèo, schöllatma nèt khön “gesùnthait” balda epparùmmaz niast odar “guatn appetìt” vor ma åheft z’èzza, ma haützotage parìratz anvétze schaüla nèt tüan asó. Ma vor aniaglana alta regl bobar abegem, schöllatada soin a naüga bobaraz aunemmen. Vil von letzan manìarn vo dar modèrnegen zait håm zo tüana pinn hånttelefón, a dinkh boda hatt gebèkslt ünsar lem un boda haüt niamat magat abegem, sovl ke epparùmmaz vorgèzzt zo stèllaz auz sinamài an sunta ka miss! Moi nevódo, boda hatt achtza djar, hatt auzgemacht pitt soin tschelln a naüga regl: an såntzta abas, balsase vennen alle panåndar atz birthaus, khastnsa au alle di telefonìn attimìtt in tisch un daz earst boda nimp in soi in di hånt zalt a khear! A tiabas a bòtta, di altn håm eppaz zo lirna von djungen o!

Paolo Pergher

 

Lesan un Lüsnen: eltare un djunge, alle in da gelàichege stòrdja

Amare la lettura attraverso un gesto d’amore: un adulto che legge una storia. Il progetto Nati per Leggere è un progetto nazionale, promosso da Associazione Culturale Pediatri, Associazione Italiana Biblioteche, Centro per la salute del bambino Onlus, che si propone di favorire la diffusione della lettura ad alta voce nella primissima infanzia, vista come un’opportunità fondamentale di sviluppo affettivo e cognitivo per il bambino. (Bruno Tognolini per Nati per Leggere) Ai bambini i libri piacciono, ancora di più piacciono quando, a leggere le storie, sono mamma e papà. Ai miei bambini non ho mai smesso di leggere. Certo, sanno farlo anche da soli, ormai sono grandicelli, ma trovarsi la sera, magari abbracciati nel lettone, con una bella storia da condividere, crea quell’intimità che, dopo una giornata di impegni e di corse, aiuta ad apprezzare lo stare insieme. Letture ad alta voce sono spesso proposte anche nella nostra Biblioteca Comunale di Lusérn e riscontrano sempre una grande partecipazione. Se però le letture che fanno i genitori o i nonni ai loro bambini sono belle già per il fatto che i grandi siano lì e diano attenzione ai piccoli, che si sentono coccolati e protetti, quelle fatte nelle biblioteche richiedono anche una capacità di raccontare che si può imparare. Per questo l'Ufficio per il Sistema Bibliotecario Trentino organizza un corso di formazione per diventare lettori volontari di Nati per leggere. Il corso è completamente gratuito e si articola in dodici ore di formazione, organizzati in due incontri previsti nelle giornate di venerdì 17 febbraio con orario 9.00 - 13.00 e 14.00 - 18.30 e venerdì 3 marzo con orario 9.00 - 13.30, che si svolgeranno a Trento, presso il Palazzo delle Albere. Le iscrizioni dovranno pervenire entro il 9 febbraio tramite compilazione della scheda online disponibile sul sito https://www.cultura.trentino.it/Biblio/Nati-per-Leggere/Corso-per-Volontari-Nati-per-Leggere Lesan un lüsnen stördje iz eppaz boda tüat garècht alln, bemda lest un bemda lüsant. Daz groaz boda lest mage bidar höarnse khinn un lazzan gian di pensìare bodada hèrta, ber mearar, ber mindar, hatt, un ’z khinn boda lüsant mage lirnen naüge börtar, khennen naüge sachandar un vorliarnse in di stòrdje ena zo vörtase nètt zo venna in bege zo kheara bodrumm. Vil vert, daz abas, bida ånka moine khindar soin groaz, legeme sèmm pitt se un les pittnåndar a stördja, magare an libar bosa muchan lesan vor di schual. Da lesanen liabar un lirnen druazoredada o. Di khindar von Khlummane Lustege Tritt, pittn gröazarn von asilo, khemmen alle bochan in bibliotèk un alumma, soinsa sa guat zo zornìra di lìbarla boden gevalln. Di khlumman khindar süachan auz libarla pittn dikhan padjine zo magaze håmpfln, di gröazarn anvétze bölln lengarne stòrdje, ma alle soin luste zo maga auzsüachan alumma bazzen gevallt un, vor alle, soinda libadar boda gian guat. Ma muchtze nia vörtn azta di khindar lesan lai bazzen gevallt, da muchan lesan bazza bölln zoa zo lirna haltn gearn di libadar: berda hatt khindar bart bizzan ke ’z khint vür vil vert ke da bölln haltn in gelàichege libar vor månat un bölln azmen aukontàr alle abas, hèrta daz gelàichege stòrdjele. Di måmme khönmar ke in se khintzen auz pa oarn, di khindar anvetze böllatnz nemear prengen bodrùmm in di bibliotèk. Da earst bòtta boda di khindar khemmen pittar schual, vorsen zo halta gearn in libar ombrómm drinn soinda di stòrdje boda dar libar schenkhten. Vor ditza muchansen halten azpe a tschell, nètt dartzèrrnen odar auskritzanen, ma haltnen nåmp zo lesa un dena lengen dèstar aftn komodì odar afnan skafàl. Un pròpio ombrómm ’z iz a guatar tschell, muchansen prengen bodrùmm zoa azta di åndarn khindar o mangen khennen un haltnen gearn. Bintsche bort boda però nemparn ünsarne khindar in libadar un, balsa soin groaz, bartnsa soin kontént zo vennada drinn alumma naüge tschelln boda lem übar di bèlt ma bosa mang vennen aniaglana bòtta bosa insorìrn. Ber da bill, mage khemmen in bibliotèk zo lesa au di libarla soin khindar, ’z izta a schümma kantoüle inngerichtet lai vor di khlumman, pittnan tischle un pitt dèstre karègla, zo magase sitzan. Lesan vor di khindar von åndarn iz malaméntrar baz lesan vor di soinen, un vor ditza dar Provintzalbüro von bibliotèke lekk au an kurs zo lirna. Berdasan bill bizzan mearar mage khemmen in di Bibliotèk vo Lusérn zo vorsa.

Luisa Golo

 

Lusérn: Sleddog vor alle

 

Natale ha portato a Luserna una bella novità: un centro di Sleddog con sede a Millegrobbe. Tiziano si è trasferito con l’intera famiglia da Moncenisio, in Val di Susa per una nuova avventura sul nostro altipiano. In collaborazione con la federazione Italiana Mushers Sleddog Sport, Tiziano e Roberta offrono a tutti, grandi e piccini, molteplici possibilità di approccio ai cani: d’inverno lezioni di guida alla slitta ed escursioni sulla neve, d’estate le proposte si moltiplicano; troviamo quindi escursioni con la classica slitta con ruote, possibilità di far trainare la propria bicicletta o di farsi accompagnare durante una passeggiata o un Nordic Walking da un cane che, attaccato alla cintura, sostiene la camminata. Questa nuova proposta arricchisce sicuramente il ventaglio di opportunità sportive e turistiche del nostro bellissimo altipiano cimbro. Daz sèll von Tiziano iz a lem hèrta pittar natur un pinn vichar. Er iz gebortet in di Schweiz, in Kantón Ticino, in di sèlln pèrng hattar gelirnt zo raita un iz khent maistro vo ski. Zo lirna pezzar disa arbat izzar gånt viar djar in Canada un sèmm izzarse vortvorlórt vor di hunt un di slitn. Hèrta sèmm izzar gånt ka schual un iz khent Musher, an altz bort boda khint gètt in laüt boda vüarn di slitn gezoget von hunt. Baldar iz khent bodrùmm hattaren någenump an hunt, Nicolai, un pinn sèll hattar ågeheft disa naüge arbat. In biane zait hattar gehatt vünfunachtzekh hunt un iz gånt ummar pa bèlt zo macha ettlane gare o. ’Z djar 2002, pitt soi baibe Roberta, izzar khent in Beleslånt, a Moncenisio in Val vo Susa, un sèmm hattar augemacht an naüng allevamento vo drai nòrdike ratze vo hunt. Sèmm dar Tiziano un di Roberta håm gehatt zboa khindar, ma ’z lem bosa håm gelebet iz gest próprio malaméntar: sa håm gehatt zo macha an ur bege zo riva in lånt un pan lång un khalt bintar balz ’z hatt gesnibet håmsa hèrta gemocht nützan di motoslitta zo mövrase. Balda di khindar soin khent groaz un håm gemocht gian ka schual disa situatzióng iz khent kartza malaméntar un iz alòra bosa håm auzgemacht zo giana vort. Ka herbest di Federatzión von Mushers, in kompanja von Kamou vo Lusérn un vo Lavròu, hatt gesüacht apparùmmaz auzolega a schual vo sleddog in Milegrùam. Asó dar Tiziano un di Roberta, in kompanja pinn khindar soin gerift atz Lusérn. Zo prenga da allz bazza håm mengl un alle di simunvürtzekh hunt iz nèt gest asó dèstar umbrómm ’z izta gest biane zait un tausankh kilòmetre bege zo macha, alle di vert. Ma, pitt vil patziéntza un no mearar arbat, håmzaz dartånt zo smontàra alle di haüsla sèm a Moncenisio un zo machase bidar au in Pon vo Milegrùam. Est izta a schümmadar allevamento vo hunt zo maga gian ’z sega un ’z spilada pittnåndar. Balda bart khemmen dar snea bartnsa soin boróatet zo lirna in khindarn obar di sèkhs djar un in laüt boda soin interesàrt zo vüara di slitn pinn hunt. Pan summar, anvetzte, bartma mang gian pinn slitn pinn rodln odar machanse ziang gianante pinn rat odar zo vuaz o. Disa iz sichar a schümmana naüga realtà un okasióng vor da Zimbar Hoachebene: dar Tiziano un di Roberta soin kontént ’z stiana atz Lusérn un zo maga machan soi arbat in ünsarne beldar.

Daniel von Polèz

Gennaio Febbraio Marzo Aprile Maggio Giugno Luglio Agosto Settembre Ottobre Novembre Dicembre
Designed & Powered by edita-rimini